ALMANAK – 1900 – 1914
1900
Darülfünun-u Şahane (İmparatorluk Üniversitesi) kuruldu.
(15 Ağustos)
ABD’de Altın Standardı (Gold Standard) uygulaması başladı. Bu uygulama, bankaların sayısının artmasını sağladı.
Çin’deki bütün yabancıları ülkeden çıkarmayı amaçlayan Boxer ayaklanması başladı.
1901
Osmanlı devleti yoğun dış borç almaya başladı.
İtalyan mucit Guglielmo Marconi, telsiz-telgraf sistemini geliştirdi ve İngiltere’den Atlantik aşırı ilk mesajını yollamayı başardı. (12 Aralık)
1902
Paris’te 40 delegenin katıldığı I. Jön Türk Kongresi yapıldı (4-9 Şubat). Kongrede çıkan görüş ayrılıkları sonrasında Osmanlı devletinde başlamış olan özgürlükçü hareketin hızı 1906’ya kadar kesildi.
1889 yılında İspanya-Amerika savaşı sonrasında Abd’ye devredilen Küba bağımsızlığını ilan etti.
(20 Mayıs)
İstanbul’u Anadolu’ya bağlayan tren yolunun başlangıç noktası olan Haydarpaşa Garı’nın inşaatına başlandı.
Henry Ford, Detroit’te Ford Motor Company’yi kurdu. Şirket saatte 48 km. hız yapabilen ilk otomobili Ford Model A’yı 850 dolara satışa sundu.
Panama ABD’nin desteği ile bağımsızlığını kazandı. (16 Şubat) Abd kanal üzerindeki hakları satın aldı.
Bulgarlar ayaklandı. (2 Ağustos)
Modern havacılığın başlangıcı: ABD’de, Orville ve Wilbur Wright kardeşler ilk kez motorlu uçak denemesi yaptı. (17 Aralık)
1904
Kavala ’da tütün işçileri grev yaptı.
Fransa Mısır’ı İngiltere’ye bıraktı, İngiltere ise Fransa’nın Fas’ı ilhakını kabul etti. Anlaşma ile Üçlü İtilaf’ın ikinci kanadı ortaya çıktı.
Harp Okulu’ndan yeni mezun olan Kurmay Yüzbaşı Mustafa Kemal ve bir grup arkadaşı, gizli (illegal) örgüt kurdukları gerekçesiyle Abdülhamit yönetimince tutuklandı. (9 Kasım) Yıldız Sarayı’nda sorgulanan grup 5 Kasım’da serbest bırakıldı.
1905
İstanbul’da tabakhane işçileri grev yaptı.
Rus ihtilali patlak verdi. (22 Ocak)
Mustafa Kemal atandığı Şam’da (5 Şubat) faaliyet gösteren Vatan örgütüne girdi. Örgütün adını Vatan ve Hürriyet yaptı. Gizlice gelip Selanik’te bu örgütün bir şubesini kurdu.
Norveç İsveç’ten ayrıldı. (Ekim)
1906
Yeni bir yasa çıkarılarak yabancılara maden çıkarma izin süresi en çok 99 yıl olarak belirlendi ve bu konudaki belirsizlikler giderildi. Yabancı sermayenin lehine olan bu yasaya göre hükümet az bir toprak kirası ve maden türüne göre değişen bir para alıyordu.
4 milyon sermaye ile Osmanlı İtibar-ı Milli Bankası kuruldu.
İlk kez bir Avrupa ülkesinde; Finlandiya’da, kadınlara oy hakkı verildi.
Rus Çarı demokratları yanına alarak komünistlerle baş edebilmek için meşrutiyeti ilan etti.
İran’da meşrutiyet ilan edildi.
Osmanlı’da da özgürlükçü hareketler yeniden hızlandı. Selanik’te Osmanlı Hürriyet Cemiyeti kuruldu.
San Francisco depremi ve onu izleyen ve sellerde binlerce kişi yaşamını yitirdi. (18 Nisan)
1907
ABD merkezli uluslararası bankacılık krizi başladı. Bu kriz esnasında yüzlerce Amerikan bankası battı.
Düyun-u Umumiye için kullanılmak üzere dış alım vergisi yüzde 3 artırıldı.
Borsanın devlet tarafından kontrol edilmemesinin neden olduğu sıkıntıları yok etmek için Esham Tahvilat Borsası Nizamnamesi çıkarıldı.
La Haye II. Barış Konferansı 26 ülkenin katılımıyla yapıldı ve savaş hukuku konusunda kararlar alındı. (15 Haziran)
Osmanlı Hürriyet Cemiyeti, İttihat ve Terakki Cemiyeti ile birleşti.
Mustafa Kemal kendini Selanik’e tayin ettirdi. İttihat ve Terakki’ye üye oldu. (Ekim)
Paris’te 2. Jön Türk Kongre’si yapıldı. Bildirgesi Abdülhamit yönetimine ayrıntılı suçlamalar getiriyordu. (27 Aralık)
Fenerbahçe Spor Kulübü kuruldu.
1908
- Abdülhamit İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin eylemlerini bastıramayınca Kanun-u Esasi’yi yeniden yürürlüğe koydu. (23-24 Temmuz) II. Meşrutiyet ilan edildi (23 Temmuz 1908) ve Meclis-i Mebusan İttihat ve Terakki adaylarından oluşturuldu. (17 Aralık)
Meşrutiyet’in ilanıyla iç gümrükler kaldırıldı.
Cibali Tütün İşçileri grev yaptı. (31 Temmuz)
Selanik-İstanbul demiryolu işçileri grev yaptı. (28 Ağustos)
Anadolu-Bağdat Demiryolu şirketi işçilerinin grevi başladı. (13 Eylül)
Bağdat borçlanması gerçekleştirildi. (2. ve 3. tertip)
Osmanlı’da tüm suçları içeren genel af çıkarıldı. (29 Temmuz)
Avusturya Bosna’yı ilhak etti. (6 Ekim)
Osmanlı Ahrar Fırkası kuruldu.
1909
Osmanlı Devleti’nde azınlıklardan alına ve askerlik bedeli olan cizye kaldırıldı.
Sanayi yatırımlarını teşvik etmek için ilk yasa çıkarıldı.
Osmanlı Padişahı II. Abdülhamit 3 Mart olaylarından sorumluluk taşıdığı gerekçesiyle İttihat ve Terakki cemiyeti’nin baskısıyla tahttan indirilip Selanik’e sürülürken, yerine V. Mehmet Reşat geçti. (27 Nisan)
1910
Bursa’da ipek işçileri grev yaptı. (30 Ağustos)
Soma-Bandırma demiryolu ve Hudeyde-Sana demiryolu borçlanması gerçekleştirildi.
Ahali Fırkası kuruldu. (21 Şubat)
Japonya, Kore’yi ilhak etti.
Meksika’da yönetime karşı ayaklanma başladı.
Arnavutluk’ta ayaklanma başladı. (Mart)
1911
Cibali Tütün Reisi işçileri greve gitti. (Mart)
İstanbul Telefon şirketi İngiliz Fransız ve Abd sermayesi tarafından kuruldu.
1 lira = 100 kuruş oranı benimsendi.
Meksika’da 1877’den beri iktidarda olan Porfirio Diaz devrilerek yerine Francisco Madero geçti.
Osmanlı İmparatorluğu ile İtalya arasındaki savaşta uçak, ilk kez bir silah olarak kullanıldı. Savaşın galibi İtalya Trablusgarp’ı aldı. (5 Kasım)
Türk Yurdu Cemiyeti (31 Ağustos) ve Hürriyet ve İtilaf Fırkası kuruldu. (21 Kasım)
1912
Son Mançhu imparatoru Pu-Yi tahttan vazgeçti ve 267 yıllık imparatorluk döneminden sonra Çin’de Sun Yat Sen başkanlığında cumhuriyet kuruldu.
Türk Milliyetçiliği tarihinde önemli bir yeri olan Türk Ocağı kuruldu. (25 Mart)
Osmanlı’da ordu içinde hareketin baskısı ile İttihat ve Terakki hükümetten düştü.
Padişah Meclis’i feshetti ve 14 Mayıs 1914’e kadar Meclis bir daha toplanamadı. (5 Ağustos)
Balkan savaşı başladı. (8 Ekim) Karadağ Osmanlı Devletine savaş açtı. Bulgaristan, Sırbistan ve Yunanistan’ın katılımı ile süren savaşta Osmanlı İmparatorluğu yenildi.
İngiltere’de sosyal sağlık sigortası yasası yürürlüğe girdi. (15 Temmuz)
1913
Amsterdam’da ‘’ International Federation of Trade Unions’’ (Uluslararası Sendikalar Federasyonu) kuruldu.
ABD’de ‘’Federal Reserve Act’’ ile Merkez Bankası sistemi kuruldu. Bankalara yurtdışında şube açma izni verildi.
Osmanlı Devleti’nde sanayi yatırımlarının teşvik edilmesi için bir yasa çıkarıldı. Bu yasa ile sanayi kuruluşlarına gerekli arazinin karşılıksız sağlanması, makine ve araç-gereç vergisi bağışıklığı, vergilerin taksitle ödenmesi gibi kolaylıklar getirildi.
Türk Ticaret Bankası ve Milli Aydın Bankası kuruldu.
Konya Ovası’nı sulama istikrazı ve tersanenin ıslahı için borçlanmaya gidildi.
Perier Bankası ve Fransız grubunca kurulan konsorsiyum Kadıköy tramvaylarının işletmesini aldı.
Meşrutiyet’in en ünlü kadın derneği Müdafaa-i Hukuk-u Nisvan cemiyeti kuruldu.
Kamil Paşa hükümeti Babıali baskını diye anılan darbeyle İttihat ve Terakki Derneği üyeleri tarafından devrildi. (23 Ocak) Sadrazam istifa ettirildi ve yerine Mahmut Şevket Paşa getirildi.
Edirne’yi Bulgaristan’a bırakan Londra Barış anlaşması ile 1. Balkan savaşı resmen sona erdi. (30 Mayıs)
İttihat ve Terakki’ye karşı olanlar Babıali Baskını’nın öcünü almak için Mahmut Şevket Paşa’ya suikast düzenlediler. (11 Haziran) Suikast sonrasında Divan-ı Harp kuruldu ve 200’ü aşkın muhalif Sinop’a sürüldü.1918 yılına kadar sürecek İttihat ve Terakki dönemi başladı.
1.Balkan savaşında beklediklerini alamayan Bulgaristan’ın Yunanistan ve birbirlerine saldırmalarıyla ile 2. Balkan savaşı başladı.
Sırbistan savaştan topraklarını yüzde 82 oranında genişleterek çıktı. Büyük Sırbistan hedefi ile Bosna ve Hersek’e yöneldi. Yapılan Bükreş Anlaşması ile Osmanlı 1.Balkan savaşı ile yitirdiği Edirne’yi ve Kırklareli’ni geri aldı. (22 Temmuz)
1914
Yeni İngiliz banknotları basıldı ve İngiltere’de altın dolaşımdan çekildi.
Adapazarı İslam Bankası kuruldu. (Ocak)
Osmanlı devleti kapitülasyonları kaldırdığını ilan etti.
Osmanlı devleti, Osmanlı Bankası’nda olan banknot çıkarma yetkisini üzerine aldı ve banknot miktarı yaklaşık 1,5 milyondan I60 milyon dolayına çıkardı.
Dışalım vergisi yüzde 15’e çıkarıldı.
Brüksel’de çok uluslu SOFINA yönetimi altındaki konsorsiyum Kadıköy Tramvayları’nın işletmesini aldı.
İngilizler ve Almanlar Türk Petrol Şirketi’ni kurdu.
Panama Kanalı 10 yıllık inşaat sonrasında açıldı. (15 Ağustos)
Sırp Milliyetçi Gavrillo Princip, Avusturya Macaristan İmparatorluğu’nun veliahtı Arşidük Franz Ferdinand’ı öldürdü. (28 Haziran)
Avusturya-Macaristan, Sırbistan’a savaş ilan etti. (28 Temmuz) Almanya’da Rusya’ya savaş ilan etti. (1 Ağustos) Osmanlı ile Almanya arasında gizli bir anlaşma imzalandı. Osmanlı İmparatorluğu seferberlik ilan etti. Rusya, Fransa ve İngiltere’nin oluşturduğu üçlü itilaf devletleri ile Almanya, Avusturya-Macaristan İtalya’nın oluşturduğu üçlü İttifak devletlerine karıldı.
Osmanlı hükümeti kapitülasyonları kaldırdığını ilan etti. (9 Eylül)
Enver ve Cemal Paşa ile Talat ve Halil Bey’in Almanya’dan yüklü bir savaş kredisi almaları sonrasında verilen emirle Alman gemileri Goeben ve Breslau’a Yavuz ve Midilli isimleri verildi. Gemiler, Karadeniz’de Rus gemi limanlarına saldırdı. (29 Ekim)
İngiliz ve Fransız donanması Çanakkale önlerinde Seddülbahir ve Kumkale’yi bombaladı. (1 Kasım)
Rusya, Osmanlı Devletine savaş ilan etti. (2 Kasım)
Fransa ve İngiltere Osmanlı Devletine savaş ilan etti. İngiltere Kıbrıs’ı kendine bağladığını duyurdu. (5 Kasım)
Osmanlı Devleti İtilaf devletlerine savaş ilan etti. (11 Kasım)